یونش اسید کلریدریک در آب

مقدمه

یونیزاسیون اسید هیدروکلریک در آب یکی از فرآیندهای بنیادی شیمی هستند که نشان می دهد یک اسید قوی در محلول چگونه رفتار می کند. هنگامی که گاز هیدروژن کلرید (HCl) در آب حل می شود، به ذرات باردار تفکیک می گردد و یون های هیدروژن و کلرید تولید می کند. این تبدیل مولکول های خنثی HCl به یون ها عملاً به طور کامل رخ می دهد و به همین دلیل اسید هیدروکلریک نمونه ای از یک اسید قوی است. در بسیاری از صنایع، آشنایی با این رفتار کاملاً ضروری است، زیرا واحدهای تولیدی هنگام خرید جوهر نمک باید از میزان یونیزاسیون و قدرت خورندگی آن در کاربردهای مختلف آگاهی دقیق داشته باشند. یون های هیدروژن آزاد شده (که در آب یون هیدرونیوم تشکیل می دهند) مسئول خاصیت اسیدی و خورندگی محلول هستند. به زبان ساده، وقتی HCl با آب مخلوط می شود، یک محلول اسیدی ایجاد می کند که قادر به هدایت جریان برق است و با بسیاری از مواد به شدت واکنش نشان می دهد. در ادامه ما این پدیده یونیزاسیون را از جنبه های مختلف بررسی می کنیم.

درک یونیزاسیون اسید هیدروکلریک

اسید هیدروکلریک در آب تقریباً به طور کامل یونیزه می شود، به این معنی که تقریباً هر مولکول HCl به یون ها تفکیک می شود. به بیان ساده، یونیزاسیون به فرآیندی گفته می شود که طی آن یک مولکول خنثی مانند HCl در محلول به یون های دارای بار مثبت و منفی تبدیل می شود. هیدروژن کلرید (HCl) در حالت خالص خود (به صورت گاز) یک مولکول کووالانسی است، اما در تماس با آب دچار تغییر شیمیایی می شود و یون هیدرونیوم (H₃O⁺) و یون کلرید (Cl⁻) ایجاد می کند. این رفتار اولین بار توسط تعریف آرنیوس از اسیدها توضیح داده شد که طبق آن HCl یک اسید است زیرا در آب یون هیدروژن آزاد می کند. فرآیند یونیزاسیون عملاً آنی بوده و به طور کامل پیش می رود در یک محلول رقیق معمولی هیچ مولکول دست نخورده ای از HCl باقی نمی ماند. در نتیجه، یک محلول آبی اسید هیدروکلریک حاوی یون های آزاد در حال حرکت است نه مولکول های خنثی HCl. این فرآیند تفکیک بنیادی زیربنای تمامی خواص اسید هیدروکلریک در آب است، از pH پایین آن گرفته تا واکنش پذیری آن با مواد مختلف. به دلیل اینکه مولکول های آب ذرات باردار را به خوبی پایدار می کنند، این تفکیک از نظر انرژی بسیار ترجیح دارد. بنابراین تقریباً ۱۰۰٪ HCl به صورت یون در می آید و به همین دلیل اسید هیدروکلریک در محلول آبی یک الکترولیت قوی محسوب می شود.

معادله شیمیایی HCl در آب

فرآیند یونیزاسیون اسید هیدروکلریک را می توان به کمک یک معادله شیمیایی به اختصار نمایش داد. هنگامی که HCl حل می شود، با آب واکنش می دهد: HCl + H₂O → H₃O⁺ + Cl⁻. این معادله نشان می دهد که یک پروتون (H⁺) از HCl به مولکول آب منتقل شده و یون هیدرونیوم (H₃O⁺) را تشکیل می دهد، در حالی که کلر تبدیل به یون کلرید (Cl⁻) می شود. به طور خلاصه گاهی واکنش را به صورت HCl → H⁺ + Cl⁻ می نویسند، اما بدیهی است که H⁺ بلافاصله به H₂O می چسبد. این واکنش تحت شرایط معمول عملاً یک طرفه است و نشان می دهد که HCl در آب کاملاً تفکیک می شود. از این رو نیازی به نوشتن پیکان تعادل برای این اسید قوی نیست، برخلاف اسیدهای ضعیف که فقط به طور جزئی تفکیک می شوند. هر مول از HCl یک مول معادل H₃O⁺ و یک مول Cl⁻ در محلول تولید می کند. این معادله ساده عصاره رفتار HCl در آب را نشان می دهد یعنی تولید یون های آزاد از یک اسید مولکولی. در عمل، شیمی دان ها معمولاً این فرآیند را به صورت HCl (aq) → H⁺ (aq) + Cl⁻ (aq) نشان می دهند که علامت (aq) نشان دهنده محلول آبی بودن مواد است. این نگارش خلاصه بدین معناست که HCl در آب به طور کامل به یون های هیدرونیوم و کلرید جدا شده و هیچ مولکول خنثی HCl باقی نمی ماند.

یونیزاسیون در مقابل تفکیک HCl

اصطلاحات یونیزاسیون و تفکیک اغلب به جای یکدیگر برای توصیف HCl در آب به کار می روند، اما تفاوت های ظریفی دارند. به طور دقیق، یونیزاسیون به ایجاد یون از مولکول های خنثی اطلاق می شود که دقیقاً همان چیزی است که برای مولکول کووالانسی HCl در آب رخ می دهد. از سوی دیگر، تفکیک معمولاً جدایش یون هایی را توصیف می کند که از قبل در یک ترکیب یونی وجود دارند برای مثال، تفکیک نمک طعام به Na⁺ و Cl⁻. در مورد اسید هیدروکلریک، چون یک مولکول کووالانسی است که هنگام حل شدن یون تولید می کند، بنابراین اصطلاح یونیزاسیون مناسب تر است. البته گفتن اینکه HCl در آب تفکیک می شود نیز اشتباه نیست در این مفهوم نتیجه نهایی همان جدا شدن HCl به H₃O⁺ و Cl⁻ است. در واقع، زمانی که گاز HCl یا مایع خالص HCl به آب اضافه شود، به طور همزمان هم حل می شود و هم یونیزه می گردد. تفاوت این اصطلاحات واقعیت را تغییر نمی دهد؛ در محلول آبی، HCl به صورت یون های آزاد وجود دارد نه مولکول های دست نخورده. چه گفته شود HCl تفکیک می شود یاHCl یونیزه می شود، حاصل کار یک محلول کاملاً یونی اسید هیدروکلریک است. شایان ذکر است که آنچه در عمل رخ می دهد شکستن پیوند کووالانسی H–Cl در حضور آب و تشکیل دو گونه باردار می باشد.

چرا اسید هیدروکلریک در آب یونیزه می شود

اسید هیدروکلریک در آب یونیزه می شود زیرا تعاملات بین HCl و مولکول های قطبی آب بسیار قوی است. آب یک حلال بسیار قطبی است؛ اتم اکسیژن آن بار منفی جزئی و اتم های هیدروژن آن بار مثبت جزئی دارند. وقتی HCl وارد آب می شود، قطبیت مولکول اسید کلریدریک و الکترونگاتیوی بالا در آن نقش اساسی دارد، زیرا قطبیت پیوند H–Cl که هیدروژن δ⁺ و کلر δ⁻ دارد با قطبیت آب همسو می گردد. اکسیژن دارای بار منفی جزئی آب به شدت به هیدروژن با بار مثبت جزئی HCl جذب می شود و در همان زمان هیدروژن های دارای بار مثبت جزئی آب به کلر HCl که بار منفی جزئی دارد کشیده می شوند. این نیروهای جاذبه مولکول HCl را از هم جدا می کند. در نتیجه پیوند H–Cl شکسته می شود؛ پروتون (H⁺) به یک مولکول آب منتقل شده و یون H₃O⁺ را تشکیل می دهد و Cl⁻ توسط مولکول های آب اطراف حلال پوشی و پایدار می گردد. یون کلرید توسط دوقطبی های آب احاطه کننده پایدار می شود و یون هیدرونیوم نیز به وسیله پیوندهای هیدروژنی با سایر مولکول های آب تثبیت می گردد. علاوه بر این، الکترونگاتیوی بالای عنصر کلر به این معناست که الکترون را نزد خود نگه می دارد و اتم هیدروژن را به صورت H⁺ رها می کند تا به H₂O پیوند دهد. مجموعاً این فرآیند از نظر انرژی به صرفه است، زیرا انرژی آزاد شده از هیدراته شدن یون ها بیشتر از انرژی صرف شده برای شکستن پیوند H–Cl می باشد.

تشکیل یون های هیدرونیوم (H₃O⁺)

یکی از نکات مهم در یونیزاسیون HCl این است که پروتون های آزاد (H⁺) به تنهایی در آب پایدار نیستند. به محض اینکه HCl یک پروتون آزاد می کند، آن H⁺ به سرعت خود را به یک مولکول آب نزدیک متصل می کند. به این ترتیب یون هیدرونیوم با فرمول H₃O⁺ ایجاد می شود که در واقع یک مولکول آب است که یک پروتون اضافی به آن پیوند یافته است. در نوشتار شیمیایی، معمولاً یون هیدرونیوم را برای اختصار به صورت H⁺ (aq) نشان می دهند، هرچند در حقیقت پروتون همواره به یک مولکول H₂O و حتی غالباً به چندین مولکول آب متصل است. یون هیدرونیوم دارای بار مثبت است و همان گونه ای است که عملاً خاصیت اسیدی محلول را ایجاد می کند. این یون حتی می تواند با مولکول های آب بیشتری نیز خوشه های بزرگتری تشکیل دهد، اما شیمیدانان معمولاً به سادگی آن را H₃O⁺ می نامند. با تشکیل H₃O⁺، یون هیدروژن حاصل از HCl در محیط آبی پایدار می شود و پروتون اسید می تواند در محلول باقی بماند و به اسیدی بودن آن کمک کند. برای مثال، در واکنش های خنثی سازی اسید و باز، این یون هیدرونیوم است که پروتون را به باز انتقال می دهد. در کل H₃O⁺ گونه فعالی است که مسئول رفتارهای اسیدی معمول محلول اسید هیدروکلریک از خورندگی آن گرفته تا توانایی خنثی سازی بازها می باشد.

اسید هیدروکلریک به عنوان یک اسید قوی

اسید هیدروکلریک جزو اسیدهای قوی طبقه بندی می شود، به این معنی که در آب به طور کامل به یون های خود تجزیه می گردد. در یک اسید قوی مانند HCl، عملاً هیچ مولکول تفکیک‌نشده‌ای در محلول باقی نمی ماند؛ نزدیک به ۱۰۰٪ آن به H₃O⁺ و Cl⁻ تبدیل می شود. این در تضاد مستقیم با اسیدهای ضعیف (مانند اسید استیک یا اسید کربنیک) است که فقط به صورت جزئی یونیزه شده و بین مولکول های خنثی و یون ها تعادل برقرار می کنند. چون HCl کاملاً یونیزه می شود, ثابت تفکیک اسیدی (Ka) آن بسیار بزرگ (در حد بی نهایت) است و واکنش تفکیک آن عملاً به طور کامل به سمت محصولات پیش می رود. به بیان عملی، اگر یک محلول ۰٫۱ مولار اسید هیدروکلریک تهیه کنید، تقریباً ۰٫۱ مولار یون هیدرونیوم و ۰٫۱ مولار یون کلرید خواهید داشت. این یونیزاسیون کامل علت آن است که محلول های HCl رفتار شدیداً اسیدی، مقادیر pH قابل پیش بینی و رسانایی الکتریکی بالایی نشان می دهند. تمامی اسیدهای قوی متداول مانند HCl، HNO₃، H₂SO₄ و غیره این خاصیت تفکیک تقریباً کامل را در آب دارند و به همین دلیل حتی در غلظت های نه چندان بالا هم بسیار پر قدرت هستند. پیامد دیگر این تفکیک کامل این است که محاسبات مربوط به HCl مثلاً تعیین pH یا تیتر کردن ساده است، چون می توان فرض کرد هر مولکول HCl یک یون H⁺ آزاد می کند.

تأثیر بر pH محلول

یونیزاسیون کامل اسید هیدروکلریک مستقیماً بر pH محلول تأثیر می گذارد. pH برابر با منفی لگاریتم غلظت یون هیدرونیوم در محلول تعریف می شود (pH = –log₁₀[H⁺]) . از آنجا که HCl به ازای هر مولکول یک یون H⁺ آزاد می کند، pH محلول های HCl با دانستن غلظت اسید به آسانی قابل پیش بینی است. به عنوان مثال، یک محلول ۰٫۱ مولار HCl دارای [H⁺] ≈ ۰٫۱ مولار است و pH آن حدود ۱٫۰ می باشد. یک محلول ۰٫۰۱ مولار دارای pH تقریبی ۲٫۰ است. در واقع، یک محلول ۱ مولار HCl pH در حدود ۰ دارد، و محلول های بسیار غلیظ تر (بالاتر از ۱ مولار) حتی می توانند pH منفی تولید کنند برای نمونه، یک محلول حدود ۱۰ مولار اسید هیدروکلریک pH تقریباً -۱ خواهد داشت. این امر نشان می دهد که محلول های HCl چقدر قوی اسیدی هستند. از سوی دیگر، محلول های بسیار رقیق HCl به pH آب خالص (~۷) نزدیک می شوند، زیرا غلظت H⁺ افزوده شده در مقایسه با یونش خود به خودی آب ناچیز است. در مجموع، تفکیک کامل HCl بدان معناست که pH محلول مستقیماً توسط غلظت اسید تعیین می گردد و هیچ پیچیدگی ناشی از ناقص بودن یونیزاسیون وجود ندارد.

رسانایی الکتریکی محلول های HCl

از آنجا که اسید هیدروکلریک به طور کامل به یون ها تفکیک می شود، محلول های آبی آن جریان الکتریسیته را بسیار خوب هدایت می کنند. آب خالص به دلیل کمبود یون تقریباً عایق است، اما وقتی HCl در آب حل شود، فراوانی یون های H₃O⁺ و Cl⁻ در محلول باعث می شود بار الکتریکی به راحتی در مایع جریان یابد. در آزمایش های عملی، یک لامپ یا رسانایی سنج در یک محلول HCl روشنایی زیادی نشان می دهد که نشانگر سطح بالای رسانایی یونی این محلول است. حتی یک محلول نسبتاً رقیق HCl مثلاً ۰٫۰۱ مولار به مراتب بهتر از یک محلول ۰٫۰۱ مولار یک اسید ضعیف مثل اسید استیک برق را هدایت می کند. دلیل آن این است که اسید ضعیف تنها درصد اندکی یون تولید می کند، در حالی که HCl حداکثر تعداد یون های ممکن را متناسب با غلظت خود فراهم می سازد. رسانایی بالای محلول های اسید هیدروکلریک نتیجه مستقیم حضور تعداد فراوان ذرات باردار متحرک H₃O⁺ و Cl⁻ در محلول تحت میدان الکتریکی است. به همین خاطر HCl یک الکترولیت قوی محسوب می شود، چون به طور کامل یونیزه شده و کل حامل های بار ممکن را در محلول آزاد می کند.

ثابت تفکیک اسیدی (Ka) اسید هیدروکلریک

قدرت یک اسید را می توان به صورت کمی با ثابت تفکیک اسیدی آن (Ka) بیان کرد که همان ثابت تعادل یونیزاسیون اسید است. برای یک اسید عمومی HA: HA + H₂O ⇌ H₃O⁺ + A⁻، ثابت تعادل Ka برابر است با ([H₃O⁺][A⁻]) / [HA] . در مورد اسید هیدروکلریک، این تعادل تقریباً به طور کامل به سمت راست (محصولات) تمایل دارد. اگر تلاش کنیم Ka را برای HCl در آب محاسبه کنیم، مقدار آن به طرز شگفت آوری بزرگ خواهد بود. در واقع pKa این اسید لگاریتم منفی Ka در حدود -۶ تا -۷ برآورد می شود که نشان دهنده Ka بسیار زیاد در حدود ۱۰⁶ تا ۱۰⁷ یا بیشتر است. این عملاً به این معنی است که غلظت HCl تفکیک نشده در تعادل تقریباً صفر است در مقایسه با غلظت یون های H₃O⁺ و Cl⁻ . چون HCl به قدری کامل تفکیک می شود، معمولاً شیمیدان ها حتی مقدار Ka آن را در آب ذکر نمی کنند بدیهی است که این اسید به طور کامل یونیزه می شود. در عوض, HCl به عنوان مرجع قدرت یک اسید قوی به کار می رود و قدرت اسیدهای ضعیف تر نسبت به این حالت تفکیک تقریباً بی نهایت سنجیده می شود. در اصل، تفکیک اسید هیدروکلریک در آب را می توان واکنشی تمام شونده با Ka تقریباً ∞ در نظر گرفت.

مقایسه اسید هیدروکلریک با اسیدهای ضعیف

برای درک کامل بودن یونیزاسیون اسید هیدروکلریک، مفید است آن را با اسیدهای ضعیف تر مقایسه کنیم. اسیدهای قوی مانند HCl در آب به طور کامل یونیزه می شوند، در حالی که اسیدهای ضعیف تنها به صورت جزئی تفکیک می شوند. به بیان عملی، این بدان معنی است که در غلظت یکسان، یک اسید قوی یون های هیدرونیوم بسیار بیشتری نسبت به یک اسید ضعیف تولید می کند. برای مثال، در غلظت ۰٫۱ مولار، HCl تقریباً غلظت H₃O⁺ برابر ۰٫۱ مولار ایجاد می کند pH حدود ۱ در حالی که یک اسید ضعیف مثل اسید استیک (۰٫۱ مولار) تنها مقدار اندکی یون H⁺ تولید می کند pH آن در حدود ۳. این تفاوت در میزان یونیزاسیون منجر به اختلافات قابل توجهی در ویژگی هایی مانند pH و رسانایی می گردد. جدول زیر اسید هیدروکلریک را با چند اسید دیگر، هم قوی و هم ضعیف، مقایسه کرده و قدرت اسیدی (pKa)، درصد یونیزاسیون در یک محلول ۰٫۱ مولار و pH حاصل از آن را نشان می دهد. همان طور که مشاهده می شود، HCl و سایر اسیدهای قوی HBr، HNO₃، H₂SO₄ و غیره نزدیک به ۱۰۰٪ یونیزه هستند، در حالی که اسیدهای ضعیفی مانند HF، CH₃COOH اسید استیک، H₂CO₃ اسید کربنیک یا HCN تنها به میزان اندکی تفکیک می شوند. این تفاوت چشمگیر نشان می دهد که چرا HCl در محلول آبی به مراتب اسید قوی تری است زیرا محیط محلول را از یون H⁺ اشباع می کند، در حالی که اسیدهای ضعیف مقادیر نسبتاً کمی پروتون آزاد می کنند.

تغییرات گرما و انرژی هنگام یونیزاسیون

فرآیند یونیزه شدن HCl در آب نه تنها سریع، بلکه از نظر انرژی نیز قابل توجه است. وقتی هیدروژن کلرید در آب حل شده و تفکیک می شود، گرما آزاد می کند این واکنش گرماده می باشد. این گرما از تشکیل برهمکنش های قوی بین یون ها و مولکول های آب (فرآیند هیدراته شدن) ناشی می شود. شکستن پیوند H–Cl انرژی نیاز دارد، اما پیوند خوردن H⁺ به H₂O و احاطه شدن Cl⁻ توسط آب انرژی بیشتری آزاد می کند. نتیجه نهایی آزاد شدن انرژی گرمایی در محلول است. اگر اسید هیدروکلریک غلیظ را در آب رقیق کنید، مشاهده می کنید که ظرف محلول گرم می شود. در واقع افزودن HCl غلیظ به آب می تواند محلول را به شدت گرم کند، به همین دلیل در رقیق سازی صحیح باید همیشه اسید را به آرامی به آب اضافه کرد (و نه بالعکس) تا حرارت آزاد شده به طور ایمن پخش گردد. گرماده بودن فرآیند یونیزاسیون HCl نشان می دهد که یون های حاصل در محیط آبی از نظر انرژی پایدارتر از مولکول های اولیه HCl هستند. این تغییر انرژی مطلوب یکی دیگر از دلایلی است که یونیزاسیون HCl به طور کامل پیش می رود.

واکنش های خنثی سازی HCl

اسید هیدروکلریک به راحتی در واکنش های خنثی سازی با بازها شرکت می کند. در این واکنش ها یون H⁺ اسید به صورت H₃O⁺ با یون OH⁻ از باز ترکیب شده و آب تشکیل می دهد، و سایر اجزا یک نمک تولید می کنند. برای مثال، واکنش اسید کلریدریک با سدیم هیدروکسید به صورت HCl + NaOH → NaCl + H₂O است. به زبان یون ها، واکنش اصلی خنثی سازی چنین است: H⁺ (aq) + OH⁻ (aq) → H₂O؛ در حالی که Na⁺ و Cl⁻ به عنوان یون های ناظر باقی مانده و تشکیل نمک NaCl می دهند. چون HCl یک اسید قوی است، به طور کامل با باز واکنش می دهد – اگر به نسبت استوکیومتری درست ترکیب شوند، هیچ اسید یا باز واکنش نداده باقی نمی ماند. خنثی سازی HCl با بازها معمولاً شدید هستند و می تواند گرماده باشد (با آزاد شدن گرما)، که این نیز بازتابی از تمایل HCl به تشکیل محصولات پایدار (آب و نمک) است. در کاربردهای عملی، این کامل بودن واکنش باعث می شود HCl برای تیتر کردن بازهای مجهول، تنظیم pH در فرآیندهای شیمیایی و واکنش با مواد قلیایی (مانند اکسیدهای فلزات یا کربنات ها) به منظور تولید نمک های محلول کلرید بسیار مفید باشد. برای مثال، اسید هیدروکلریک با کربنات کلسیم (CaCO₃) واکنش می کند و با خنثی سازی آن کلرید کلسیم، آب و گاز دی اکسید کربن تولید می کند (این واکنش با جوشش همراه است).

ماهیت خورندگی و اقدامات ایمنی

محلول آبی اسید هیدروکلریک به دلیل غلظت بالای یون های H⁺ بسیار خورنده است. این پروتون ها می توانند به بسیاری از مواد حمله کرده و آنها را تخریب کنند. فلزاتی که پتانسیل اکسید شدن بیشتری نسبت به هیدروژن دارند (مانند روی یا آهن) در تماس با HCl واکنش داده و در اسید حل می شوند و گاز هیدروژن آزاد می کنند. اسید هیدروکلریک همچنین بافت های بدن انسان را به سرعت می سوزاند؛ تماس آن با پوست یا چشم می تواند منجر به سوختگی شدید شیمیایی شود. ماهیت بسیار اسیدی pH بسیار پایین محلول های HCl باعث می شود این اسید بتواند موادی مانند بتن، پارچه و بسیاری از دیگر اجسام را بخورد و تخریب کند. محلول های غلیظ HCl بخارات اسیدی گاز HCl متصاعد می کنند که استنشاق آن می تواند مجاری تنفسی را تحریک کرده یا به آنها آسیب برساند. به دلیل این خطرات، رعایت اقدامات ایمنی دقیق هنگام کار با HCl ضروری است. باید هنگام کار از تجهیزات حفاظت فردی مانند دستکش، عینک حفاظتی و پیش بند مقاوم در برابر اسید استفاده کرد. همان طور که اشاره شد، در زمان رقیق کردن باید همیشه اسید را به آب اضافه کرد (نه آب را به اسید) تا از پاشیدن محلول ناشی از گرمای آزاد شده جلوگیری شود. اطمینان از تهویه مناسب محیط نیز مهم است تا بخارات HCl تجمع نکنند. با درک یونیزاسیون کامل و خاصیت خورندگی اسید هیدروکلریک، می توان اقدامات احتیاطی مناسب را برای کار ایمن با این اسید به عمل آورد.

کاربردهای صنعتی و روزمره اسید هیدروکلریک

محلول آبی اسید هیدروکلریک هم در صنایع و هم در مصارف روزمره به طور گسترده استفاده می شود و از خاصیت اسیدی قوی و خورندگی آن بهره می گیرند. یکی از کاربردهای عمده آن در صنعت فولاد، عملیات اسیدشویی (پیکلینگ) است فرایند زدودن زنگ زدگی و پوسته های اکسیدی از سطح آهن یا فولاد پیش از ادامه فرآیند تولید. HCl با کارایی بالا اکسیدهای فلزی را حل کرده و سطح فلز را تمیز می کند. اسید هیدروکلریک همچنین در تولید بسیاری از ترکیبات شیمیایی به کار می رود؛ برای نمونه می توان به تولید ترکیبات آلی کلردار یا احیای رزین های تبادل یونی اشاره کرد. در حفاری چاه های نفت، HCl را به سازندهای زمین تزریق می کنند تا سنگ آهک (کلسیم کربنات) را حل کرده و برداشت نفت را افزایش دهد. در مصارف روزمره نیز محلول رقیق HCl موسوم به جوهر نمک کاربرد دارد. از آن در برخی شوینده های خانگی (مثلاً محلول های تمیزکننده کاسه توالت) برای زدودن رسوبات معدنی، زنگار و لکه ها استفاده می شود. برای تنظیم pH آب استخرهای شنا نیز گاهی از HCl به منظور کاهش حالت قلیایی آب بهره می گیرند. در صنایع غذایی نیز از اسید هیدروکلریک رقیق جهت تنظیم pH یا در فرآوری برخی مواد (مانند تولید ژلاتین) استفاده می شود. به طور کلی، یونیزاسیون اسید هیدروکلریک در آب یعنی فراهم کردن فوری یون های H⁺ عاملی است که آن را برای انجام کارهایی که نیازمند یک اسید قوی هستند بسیار مفید می سازد.

اسید هیدروکلریک در معده انسان

اسید هیدروکلریک صرفاً یک ماده آزمایشگاهی نیست بلکه به طور طبیعی نیز در بدن ما وجود دارد. معده انسان اسید معده تولید می کند که بخش عمده آن را HCl تشکیل می دهد معمولاً حدود ۰٫۱ مولار با pH در محدوده ۱ تا ۲. در محیط آبکی معده، این HCl کاملاً یونیزه شده و یک محیط بسیار اسیدی فراهم می سازد که به هضم غذا کمک می کند. یون های هیدرونیوم در شیره معده، آنزیم های گوارشی مانند پپسین را فعال کرده و به تجزیه پروتئین های موجود در غذا کمک می کنند. اسیدیته قوی معده همچنین به عنوان یک سد دفاعی عمل کرده و بسیاری از میکروب های مضر همراه غذا را از بین می برد. خود معده برای محافظت از بافت هایش در برابر اسید HCl یک لایه مخاطی ضخیم ترشح می کند و یون بی کربنات ترشح می شود تا اسید نزدیک دیواره معده را خنثی کند. اما اگر اسید بیش از حد تولید شود یا محتویات اسیدی معده نشت کند (مانند رفلاکس اسید به مری)، همین خاصیت خورندگی HCl می تواند باعث سوزش و آسیب به بافت هایی شود که فاقد حفاظ مخاطی هستند (مانند دیواره مری). قرص ها یا داروهای ضداسید غالباً با خنثی کردن یا کاهش این اسید عمل می کنند در واقع نوعی واکنش خنثی سازی HCl در معده. بنابراین، نحوه رفتار اسید هیدروکلریک در آب یونیزاسیون کامل و اسیدیته شدید آن نقش مهمی در عملکرد این اسید در گوارش دارد.